czym jest dzisiaj, nie byłoby takiego zróżnicowania ani wielopostaciowości tej religii, gdyby nie istniało chrześcijaństwo. Chcąc zrozumieć współczesnego Żyda i współczesny judaizm, trzeba - czy się tego chce, czy nie - odnosić się również do chrześcijaństwa. Bez tego wiele form i przejawów żydowskiego życia, a także wiele żydowskich nurtów i zapatrywań teologicznych (jak na przykład idee mesjańskie czy eschatologiczne), staje się wręcz niezrozumiałych. Staranne poznawanie obrzędowości i zwyczajów oraz pobożności, modlitw i religijnych praktyk żydowskich, pozwala zobaczyć, że wiele z nich rozwinęło się - często jako przeciwwaga - w cieniu chrześcijaństwa i bez niego nigdy by nie zaistniały. Nie pozostają one bez wpływu na samą istotę religii