z pozoru tak różne, indywidualne prawdy wschodnioeuropejskich pisarzy sprowadzały się w gruncie rzeczy do dwóch transparentowych napisów. Pisarze bliżsi biegunowi Sołżenicyna usiłowali uświadomić zachodniej publiczności, że ŻYCIE TUTAJ = JEDEN WIELKI ŁAGIER. Pisarze bliżsi biegunowi Kundery woleli umieszczać na swoich transparentach napis: ŻYCIE TUTAJ = JEDEN WIELKI CYRK.<br> Nie trzeba dodawać, że jedno z tych równań nie wykluczało drugiego; że być może były nawet dwiema nierozerwalnie zrośniętymi stronami jednej monety. To, że poszczególni pisarze wskazywali palcem to na jedną stronę, to na drugą, nie musiało oznaczać absolutyzacji jednej z nich. Kto miał dość inteligencji na napisanie książki, temu również zazwyczaj starczało pomyślunku na