sensu. Muszla pełni odtąd funkcje czysto mechaniczne, jako miejsce przyczepu mięśni retraktorów i rozpórka przeciwdziałająca skracaniu ciała przy ich skurczu. Stopniowo więc grubość i powierzchnia jej ścianek podlegać mogły redukcji, a wraz z tym następowała redukcja rozmiarów aparatu hydrostatycznego i obciążającego go balastu aragonitowego (Phragmoteuthis).<br>W późnym triasie pojawiły się kalmary, głowonogi całkowicie pozbawione aparatu hydrostatycznego. W wyniku zaniku pary wyspecjalizowanych ramion (czułków), niemal zupełnego zaniku muszli i skrócenia ciała (cechy związane z przejściem do mniej ruchliwego czy wręcz bentosowego trybu życia) w środkowej jurze powstały z kalmarów ośmiornice (ryc. 9.11). Początkowo, podobnie jak reliktowe dziś Vampyroteuthis, miały one jeszcze