przekraczają zakres ich tolerancji (GRODZIŃSKA SZAREK 1995, GRODZIŃSKA i inni 1995).<br>Pierwsze oznaki niekorzystnych zmian w środowisku sygnalizowane są spadkiem udziału w populacji osobników kwitnących, liczby owoców, osłabieniem kondycji rośliny lub nasion, itd, a nawet zahamowaniem procesu reprodukcji na każdym jego etapie, począwszy od zapylenia aż do wydania potomstwa.<br>Nasiona każdego gatunku rozwijają się według ich programu genetycznego i rozwój ich jest w różnym stopniu modyfikowany przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. W procesie kwitnienia okres, gdy kwiaty mogą przyjąć pyłek, jest często bardzo krótki. U dwu gatunków borówki zaobserwowano wyraźne zaburzenia w procesie zapylania i zapładniania, w zależności od stopnia zanieczyszczenia