zarówno eskapistyczne, jak i heroiczne. Eskapistyczne nie pociągają za sobą nakazu walki o lepszy świat zrodzony z marzeń; potępiają stan istniejący, ale dobro widzą &lt;hi rend="italic"&gt;in abstracto&lt;/&gt;. "Oświeceni" wierzyli w wyspy szczęśliwe w spekulacjach abstrakcyjno-racjonalistycznych, ale mimo to starali się oddziaływać na rzeczywistość. była ona dla nich czymś konkretnym, nierzadko komplementarnym w stosunku do krainy marzeń. Ulubioną formą stały się utopie miejsca i czasu: coś, co może uchodzić za wzór pozytywny, miało miejsce gdzieś, a ponadto kiedyś.<br>Utopie z gatunku "ładu wiecznego", zapoczątkowane kultem Istoty Najwyższej, Natury czy Rozumu, w XIX wieku znalazły nowe zastosowanie: oto utracona ojczyzna jawiła się jako