przy tym - przy wszystkich ograniczeniach - nawiązano autentyczny, myślowy (a nie tylko uczuciowy) kontakt z nowoczesną kulturą europejską. Podjęto (w opozycji do scholastycznej myśli okresu poprzedniego) ideę moralnego samodoskonalenia się człowieka w wersji Kołłątaja - naczelny wyróżnik ludzkiego świata. Ale nawet on nie umiał ustrzec się przed utopijnymi złudzeniami. Mniemał, że pewien ład fizyczno-moralny jest ponadczasowy, dla wszystkich ludów i ras <page nr=66> jednakowy, a przy tym w najczystszej postaci istniał jedynie... przed potopem. Staszic również interesował się utopią prawa natury, a także sądził, iż postęp zależy wyłącznie od uzyskania przez człowieka odpowiedniej porcji wiedzy. Jędrzej Śniadecki kładł podwaliny pod "królestwo ducha", ojczyznę mityczną