Rozwój demograficzny ziem polskich<br><br>Druga połowa XIX w. przynosi pierwsze nieco dokładniejsze obliczenia ruchu ludności w trzech państwach zaborczych. Pozwalają one także na szacunkowe ujęcie stanu liczebnego ludności polskiej. Lata te są okresem "eksplozji demograficznej" dla całej środkowej Europy. Likwidacja stosunków feudalnych, uwłaszczenie, rewolucja przemysłowa przyniosły poprawę bytu najszerszych mas ludności, do czego przyczynił się także postęp medycyny i higieny. Stąd spadek śmiertelności przy wciąż bardzo wysokiej stopie urodzeń. We wszystkich trzech zaborach w połowie XIX w. stopa urodzin wynosiła ok. 45 na tysiąc; w końcu stulecia spadła do 43. Dopiero w XX w. w warstwach zamożniejszych zaczyna się rozpowszechniać kontrolowanie