które uczyniły na przeszło sto lat z Wawelu niekwestionowany symbol polskości, ciągłości tradycji, Panteon i Akropol zarazem. Porównania sięgały Syjonu i Jeruzalem. Można śmiało mówić o misterium tego wzgórza. Urastał Wawel do symbolu zwornika dziejów, stróża narodowych pamiątek. A wszystko to sprawił nieszczęsny rok 1795, kiedy to z woli trzech mocarstw przestała istnieć na mapie europejskiej Rzeczypospolita. Dopełnił się los Polski. Zniknęło państwo - pozostał naród, dla którego ojczyzną stał się od tej pory "język i wiara". W owym czasie podtrzymywała świadomość narodową właśnie historia i pamiątki dziejowe, czyli zabytki. To przez nie przywoływano przeszłość. To one kształtowały, obok literatury, świadomość historyczną