nawet oświecony łaską rozum nie zdoła zbliżyć się do poznania jego przymiotów. Równocześnie cierpienie nabiera wymiarów kosmicznych - przestaje być ludzkim tylko sposobem przeżywania świata - ludzkim, bo tylko człowiek umie wartościować i cierpieć z powodu dostrzeganego wokoło cierpienia. Akt oskarżenia, skierowany przeciwko bytowi w ogóle, obejmuje równie dobrze cierpienie przydeptanej obcasem mrówki, jak cierpienie ludzkie, równie dobrze męczarnie drobnoustrojów, jak krzywdy społeczne. Stąd musi narodzić się rozpacz - bo ani jednego ruchu, ani jednego czynu nie możemy dokonać bez zadawania innym istotom bólu - a doskonałym altruizmem byłoby chyba samobójstwo - choć nie wiadomo, co by o tym powiedziały komórki naszego organizmu. Zdziechowski nie głosił