przed wypowiadaniem swych poglądów w wielu sytuacjach zniewalał tylko do ponurego milczenia. Mogło się wydawać, że manifestacje powszechnej opinii nie są potrzebne, skoro i tak wiadomo, że wszyscy myślą w gruncie rzeczy to samo. A jednak nie, brak możliwości swobodnej manifestacji swojego sprzeciwu wobec otaczającej rzeczywistości nie pozostawał bez wpływu na psychikę, kumulował niezadowolenie, pogłębiał upokarzające poczucie niemożności. Narastało powszechne poczucie rozgoryczenia.<br>Sytuacja była dogłębnie i wszechstronnie zła i nic w niej nie można było zmienić, a nawet nie należało głośno wypowiadać swych ocen - świadomość taka musiała wywoływać w psychice ludzkiej najpierw stany nerwicowe, załamania energii życiowej, wreszcie prowadzić do apatii