wieku XX. Wojny te toczono z różnym powodzeniem. Zacofana wojskowość moskiewska mimo prób reorganizacji nie mogła sprostać Szwedom i Polakom. Udało się - za cenę olbrzymiego, po części zmarnotrawionego wysiłku - odebrać Rzeczypospolitej Smoleńszczyznę i Ukrainę zadnieprzańską z Kijowem (traktat andruszowski 1667 r.), ale tylko dzięki uwikłaniu Polski w powstanie ukraińskie i najazd szwedzki. Wojny ze Szwecją i wyprawy na Krym zakończyły się klęskami. Za to podbój Syberii szedł łatwo; już w sześćdziesiątych latach toczyły się walki na pograniczu Chin. Zakończył je traktat nerczyński (1689 r.), rozgraniczający obydwa imperia. <br><br>Oligarchia bojarska, teoretycznie ograniczona absolutyzmem carskim, uczyniła z Rosji po śmierci cara Aleksego pole