krajami demokracji<br> wolnorynkowej; rozpad bloku sowieckiego; pogłębienie się sprzeczności między komunizmem a rozwojem socjalizmu państwowo-monopolistycznego i wzrostem militaryzmu; rosnąca destabilizacja wewnętrzna i rozkład komunistycznej gospodarki, widoczny w coraz większej niezdolności komunizmu do pełnego wykorzystania sił wytwórczych - niskie tempo wzrostu produkcji, cykliczne kryzysy, stała nieumiejętność pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych, chronicznie niepełne zatrudnienie; bezprecedensowy wzrost reakcji politycznej na wszystkich frontach; ustanowienie w pewnych krajach komunistycznych tyranii jednostek i głęboki kryzys komunistycznej polityki i ideologii.<br> Jakkolwiek ta definicja, ubrana w terminologię marksistowską, lapidarnie charakteryzuje powszechny kryzys komunizmu, to jednak rozmiary i natężenie tego kryzysu są różne w różnych krajach. Załączona tabelka zawiera przybliżoną