wydarza się z nami.<br> Odwrót. Przeczuwam (ale nie wiem, czy już mogą to wyznać me wargi), że wkrótce nastąpi czas Generalnego Odwrotu (...)"&lt;/&gt; (F 83).<br>"Wkrótce" trwało prawie pół wieku, bo dopiero od niedawna znajduje Gombrowicz uczniów w dystansie. Ale może - gdyby żył - zawołałby dzisiaj, że czas dystansu minął?<br><br>IX<br><br>Na niespełna trzech stronach Filiberta dzieckiem podszytego wracają często dwie uwagi. Pierwsza każe być w życiu ostrożnym i powtarza się - w rozmaitych postaciach - aż pięć razy. "Jak szalenie zdradliwe jest życie" - słyszymy. "Jak bardzo trzeba uważać!" I tak co chwila: można by pomyśleć, że czytelnik spaceruje po polu minowym. Bo to przecież