na Świecie" 1980, 331-332). Decyduje o tym nie tylko sceneria, ale i podobny nastrój niechęci do normy, w której żyje gatunek ludzki. W powieści Conrada właśnie z tej niechęci rodzi się monstrualne zło, Jądro ciemności jest podróżą do dna człowieczeństwa, podróżą i zarazem przestrogą. Herzog idzie dalej w konstrukcji nietzscheańskiego bohatera, który przebywa w przestrzeni poza dobrem i złem, a przynajmniej właśnie na tym obszarze interesuje, czy może nawet fascynuje, autora. Czy jest to propozycja przekładalna na kategorie społeczne? Oczywiście - nie. Czy jest zupełnie neutralna wobec tej sfery? Niekoniecznie: pamiętajmy o podłożu, którym jest radykalny bunt przeciw społecznej normie. Im