które złożyć się miały na klasę robotniczą. Właściwych robotników fabrycznych było ciągle jeszcze niewielu; szybko za to rosła liczba napływających do miast - głównie Warszawy - wyrobników i służby domowej. Jak w całej Europie, podobnie i w Polsce sytuacja proletariatu na tym wczesnym etapie rozwoju kapitalizmu była szczególnie ciężka, żadne przepisy nie normowały płac, warunków pracy i bezpieczeństwa ani też obowiązków pracodawcy; władze ingerowały w te sprawy dorywczo, jedynie w wypadku krzyczących nadużyć. Bywali więc robotnicy, w tym kobiety i młodociani, znaglani do pracy kilkunastogodzinnej, oszukiwani przy wypłatach, głodzeni i bici, chwytani przez policję w wypadku porzucenia "obowiązku". Najgorszy był los niekwalifikowanych najemników