wydarzeń międzynarodowych, w zaborach rosyjskim i pruskim zaostrzył się kurs antypolski, rozwój kapitalizmu coraz silniej różnicował stosunki gospodarcze i polityczne między trzema zaborami.<br>Większa część myślącego świadomie społeczeństwa rezygnowała z podtrzymywania walki o niepodległość, a nawet wręcz z postulowania potrzeby niepodległości.<br>Najaktywniejsze koła burżuazyjnej inteligencji programowo ograniczały swe cele do obrony narodowości, jej stanu posiadania i kultury.<br>W tej atmosferze ucisku i zwątpienia brały jednak początek procesy, które zmienić miały stopniowo strukturę i znakomicie pomnożyć żywotność narodu. Szybki przyrost ludności i jeszcze szybszy rozwój miast, zmierzch hegemonii posiadającej szlachty - przy wzroście dobrobytu burżuazji i części właścicieli ziemskich (od schyłku XIX w