zatrzymałoby się i świat zapadłby w nicość. Natomiast ich przeciwnicy - jezuici - przygotowywali nowy obraz świata: mechanizmu zegarowego, który będzie obracał się w nieskończoność, byleby - i dopiero tu staje się zrozumiała ironia Pascala, zawarta w jego powiedzeniu o chiquenaude, prztyczku - byleby ktoś wprawił go w ruch. To niewątpliwe perpetuum mobile. I oczywiście wszechświat newtonowski.<br>Wiek XVIII miał obsesję człowieka-maszyny, wygrywających w szachy automatów, mówiących i ruszających się lalek, żywych mechanizmów. Był to zarazem wiek popełnianych w szlachetnym celu masowych oszustw: te lalki, zbudowane zgodnie z wszelkimi prawami mechaniki, miały działać, lecz nie działały. Brakowało im energii (nie miały duszy). Trzeba było