utraty władzy przez partię komunistyczną.&lt;/&gt;<br><br>&lt;div&gt;&lt;tit&gt;Rozmrożenie narodowe&lt;/&gt;<br>Uruchomiona przez Gorbaczowa lawina doprowadziła w końcu do upadku ZSRR w 1991 roku, choć jeszcze w roku 1990 wielu czołowych sowietologów nie wierzyło, że jest to możliwe. Co się stało? Otóż liberalizacja doprowadziła do odmrożenia kwestii narodowych. Reakcją na kryzys i chaos było odbudowywanie tożsamości wokół narodowej symboliki. Projekt tworzenia Homo sovieticus zakończył się niepowodzeniem, zwłaszcza że nigdy nie był konsekwentnie wdrażany. Partyjna nomenklatura poszczególnych republik dostrzegła w osłabieniu państwa radzieckiego niepowtarzalną szansę emancypacji i uwłaszczenia na poradzieckim majątku<br>(doskonałym przykładem jest Ukraina). Dążenia secesyjne pojawiły się z dwóch kierunków: nomenklatury oraz ruchów narodowych