Rzeka podziemna, podziemne ptaki i późniejsze nieco Czytadło.<br> Utwory te kreują świat będący rumowiskiem symboli i wartości do cna zużytych przez czas, spustoszonych przez historię: wojnę, partyzantkę, łagry, niezrozumiałe wyroki śmierci. Za bohaterami Konwickiego suną zawsze sobowtóry - cienie tamtych lat i tamtych spraw. Przypominają im o ich zdradach lub pragną odpokutować za zdrady własne. Zdrada nie podlega jednak surowej ocenie, właściwie nie podlega ocenie w ogóle - bo jest zwykle niechciana, mimowiedna, nieświadoma. Ona w polskiej historii po prostu dzieje się: niedostrzegalnie, powszechnie, wszędzie.<br> Sięga w sacrum kultury: łagrowym donosicielem jest (w Czytadle) mężczyzna o symbolicznym nazwisku Mickiewicz.<br> Nikt stąd nie jest