kilka tygodni wcześniej. Natomiast wydawcy niezależni już u schyłku komunizmu, najczęściej w pierwszych miesiącach 1989, rezygnowali stopniowo ze środków ostrożności, chociaż nie było jeszcze jasne, czy rzeczywiście zniknęło niebezpieczeństwo represji. Można zatem przyjąć rok 1989 jako okres przejściowy, w którym zacierały się granice między obiegiem podziemnym a jawnym (np. książki oficyn niezależnych trafiały do księgarni państwowych), a jednocześnie kształtowała się nowa sytuacja polityczna i gospodarcza, oddziałująca bezpośrednio na położenie wszystkich wydawców w Polsce bez względu na ich proweniencję.<br> Jaki był zasięg oddziaływania społecznego podziemnych wydawnictw? Nie sposób dokładnie określić liczby odbiorców. Same jednak adnotacje bibliograficzne wskazują, że większość periodyków, ogółem w