aby umacniać nienawiść do Niemców. To kolejny przykład pokazujący, jak bardzo koszmarny był to system. Kłamstwo oblepiało wszystko. Nawet prawda o tak straszliwym miejscu jak Auschwitz była traktowana instrumentalnie, ideologicznie.<br>Ale Papież złamał tutaj pewną zmowę milczenia, dlatego że wspomniał, choć tylko aluzyjnie, o tym, że nie tylko Niemcy byli oprawcami, że byli również ci inni. Papież mówi: "Pozwólcie, że nie wymienię ich po imieniu".<br>To było niesłychane przemówienie. Papież był trochę przeziębiony i zmęczony intensywnością tej pielgrzymki (było to bodaj jego 35 oficjalne przemówienie w ciągu sześciu dni) i, przemawiając dramatycznym, ochrypłym głosem, niekiedy wręcz szeptem, ukazywał nam Oświęcim w