XVIII wieku, dla Byrona odbudowane po pożarach teatry londyńskie po 1810 roku i opery włoskie, dla Słowackiego - po wileńskim i warszawskim - głównie już romantyczny teatr paryski po roku 1831 itd., itd.<br>W uprzywilejowanej sytuacji byli we Włoszech bywalcy oper, a wielbiciele dramatu - w Paryżu i Londynie. Na europejskiej prowincji kulturalnej ożywczą rolę pełniły od dawna okazjonalne występy zespołów pierwszorzędnych. Długo żyły w pamięci podróże Ludwika XVI, który jeżdżąc po Europie zabierał swój teatr. Jeździły na występy gościnne trupy aktorskie, w Polsce najświetniej podróżował ze swym zespołem Wojciech Bogusławski. Gościnne występy teatru angielskiego w Paryżu lat dwudziestych XIX wieku stały się bodźcem