miłość ojcowizny, ziemi rodzinnej, rodzinnego domu i ogródka? Czy to żal za dzieciństwem? Czy to tylko upodobanie do ojczystej mowy? Swojskiego obyczaju i klimatu? Byłby to patriotyzm poczciwy i prymitywny, ciasny i zaślepiony, może i rzeczywiście prowadzący do nacjonalizmów, faszyzmów, rasizmów? Do Berezy, Oświęcimia i Katynia.<br>Ale to nie taki patriotyzm przepełnia dzieło Pasternaka. Ojczyzną jest tu cały, ogromny, różnoraki kraj, wszystkie jego znane i nieznane zakątki, od Karpat do oceanu, a nie tylko, jak u nas, "Litwo, ojczyzno moja". Ojczyzną są tu wielkie rzesze ludzkie, najrozmaitsze i najrozmaitszą mową się posługujące, a nie tylko, jak u nas, "polszczyzną-ojczyzną". Ojczyzną