pagus wydaje się jednak starszą siostrą frankijskiej i alemańskiej centeny. Wobec niepowodzenia pierwszych prób narzucenia Sasom jurysdykcji komesowskiej, Capitulare Saxonicum uznaje i ukazuje lokalne wspólnoty w takiej roli, jaką pełniły one w ramach ustroju plemiennego, przed progiem państwowości. Frankijski Pactus pro tenore pacis pozwala uchwycić moment, gdy państwo podejmowało już pierwszy krok w kierunku przekształcenia tradycyjnych funkcji wspólnot lokalnych: z tego, co było odwieczną praktyką sąsiedzkiego współdziałania w ochronie miru władza królewska czyniła obowiązek egzekwowany pod rygorem zbiorowej odpowiedzialności. Lex Alamannorum z kolei ujawnia sposób, w jaki lokalne wspólnoty miru, wiecu i sądu podporządkowano komesowskiej jurysdykcji, włączając je w system administracyjny państwa