i Persów, lub w końcu przez Bizantyjczyków i Arabów. Nie mieli więc nigdy możności rozwinięcia odrębnej narodowej kultury. Choć trudno dzisiaj ustalić zakres i stopień oddziaływania chrześcijaństwa semickiego na życie Kościoła starożytnego, wiadomo jednak, że największe znaczenie miał ten ośrodek w dziedzinie ascezy.<br>Wydaje się, iż historyczne znaczenie chrześcijaństwa semickiego polega na tym, że stanowiło ono pomost między starożytnym Wschodem i Zachodem. Taką właśnie rolę spełniło w przypadku manicheizmu, który wycisnął głębokie piętno na chrześcijaństwie semickim, a poprzez nie oddziaływał na inne kręgi kultury chrześcijańskiej. Manicheizm był to system synkretyczny, który powstał w III w. Obok zasad głoszonych przez chrześcijaństwo znalazły