na papierze, dojrzewały już moce, które go miały przemienić w zaciętą walkę na śmierć i życie. Zdaje się, że odpowiednio przebudowany pragmatyzm jest jedyną ideologią totalnych ustrojów. Myśl udzielana w dawkach odmierzonych przez urzędy propagandy nie spełnia innej funkcji niż rum przed bojem. <q>„Prawdą jest to, co w nas potęguje energię wykonywania czynności, przepisanych przez układ stosunków, w jakich żyjemy"</>6. Tak ujmował Brzozowski podstawowe twierdzenie pragmatyków. Do twierdzenia tego mogliby się przyznać wodzowie, których usta nie zawahały się wymawiać najoczywistszych kłamstw, byle wydobyć z narodów maximum prężności i energii. A cóż Gide? Czy znajdzie następcę, który by zechciał śpiewać