obsesją", jak pisze do mnie urażony czytelnik z Kopenhagi, który "mimo doznanych krzywd osobistych nie pozwoli sobie odebrać, u progu starości a może już nad grobem, głównego sensu własnego życia : walki, dopóki to było możliwe, o realizację szczytnych rewolucyjnych ideałów wyzwolenia człowieka". Jestem po prostu przeświadczony, że jeśli się te powinowactwa dostrzeże i zbada z całą uwagą na jaką zasługują, odpadną liczne przeszkody w dotarciu do jądra współczesnego "fenomenu totalitarnego". "Tak to Prometeusz budzi się ze snu o potędze jako kafkowski Gregor Samsa", zamyka Kołakowski pierwszy tom swojej historii marksizmu. Tej klamrze odpowiada klamra zamykająca tom trzeci i ostatni: "Samoubóstwienie człowieka