tylko mongolskich najeźdźców, ale i katolickich sąsiadów. Początki ekspansji Moskwy mieściły się w dziele zjednoczenia Rusi. Niezależnie od zmian etniczno-politycznych, jakich zdążyła do tego czasu doznać Ruś litewska, zarówno mocą tradycji, jak i wyznaniem była ona bliska Rusi moskiewskiej. Od Iwana Groźnego zaczyna się podbój inorodców, wcale tego nie pragnących; podbój ten przybiera z biegiem czasu coraz większe tempo i coraz większe rozmiary. Liberalni historycy rosyjscy XIX wieku zauważyli, że rozmach zaborczej polityki zewnętrznej szedł w parze z coraz większym uciskiem mas chłopskich w samej Rosji, zapoczątkowanym przez przywiązanie wolnych chłopów (krestjan) do ziemi w drugiej połowie XVI wieku. <br><br> Nie