o sakralnym oparciu świata, co saski Irminsul. Gdy nieprzyjaciel demonstracyjnie zniszczył ten filar kosmicznego ładu, barbarzyńscy Sasi czy Wolinianie mieli powody do obaw, że niebo zawali im się na głowy. <br>I wcale tu nie chodzi o zabobonny strach ciemnych ludzi. Nic bardziej nie zagradza drogi do rozumienia archaicznych kultur niż prostacka pogarda cywilizowanego człowieka wobec odmienności barbarzyńców. Wypowiedzi pogan, którzy wyrażali lęk przed chrystianizacją, znamy tylko z hagiograficznych, a w każdym razie chrześcijańskich relacji o czynach misjonarzy. Są to źródła obarczone rozlicznymi nieporozumieniami, ale zawierają informacje pierwszorzędnej wagi. Nie wdając się w zawiłą problematykę źródłoznawczą, pozwolę sobie jedynie dla ilustracji zacytować