do zboru mniejszego gimnazjum pińczowskie stało się z czasem szkołą ariańską. Kalwini jednak zakładali i rozwijali inne szkoły, z których najważniejsze to gimnazja w Krakowie, Secyminie, Łańcucie, Lubartowie (to potem także będzie ariańskie).<br>W 1544 r. założony został uniwersytet w Królewcu, który rychło stał się ośrodkiem życia umysłowego. Uczelnia ta, protestancka wprawdzie i poniekąd dla propagandy religijnej powołana, przyciągała wszakże z Polski także młodzież katolicką, a w każdym razie młodzież poszukującą. Pozycja Królewca była osobliwa: Prusy jako lenno polskie były na tyle związane z Rzecząpospolitą, że tworzyły z nią pewną wspólnotę kulturową, ale zarazem na tyle suwerenne, że mogły prowadzić własną