Inny poziom rysuje przed nią rozum. Negatywność wolności przejawia się także tym, że ona bez rozumu niczego pozytywnie nie wie. Porównajmy teraz z sobą obydwie przytoczone wyżej formuły opisujące wolność. Doświadczenie wolności, któremu dają wyraz, jest dwojakie, ponieważ jest rozważane przez podwójny pryzmat. Raz jest to pryzmat stanu wyzwolenia, raz pryzmat negacji. Stan wyzwolenia to stan życia wśród tego, co swojskie. Akt negacji to akt bardziej pierwotny, to akt radykalnego "nie", skierowanego zarówno do świata, jak do siebie samego. Dobrze, ale czym jest wolność jako taka? Czymże ona jest poza pryzmatami, w których znajduje swe odbicie? Hegel nie podaje żadnej generalnej