roku n.e. broniących się tam zelotów, świadczy, że klimat wówczas był rzeczywiście chłodniejszy i wilgotniejszy niż dziś. Dziś bowiem Masada leży pośrodku pustyni. Dane izotopowe z profilów osadowych jeziora Genezaret pozwalają nawet na stwierdzenie, kiedy te zmiany klimatyczne nastąpiły (ryc. 17.13). Wynika z nich, że opanowanie Bliskiego Wschodu przez wojowników Mahometa wynikało nie tyle z ich wojowniczości, ile z rozszerzenia się geograficznego zasięgu środowiska przyrodniczego, do którego byli przystosowani. Kto wie, czy nie podobne też były przyczyny przejścia Żydów do diaspory. Są to już jednak zagadnienia głęboko wnikające w dziedziny wiedzy bardzo od paleontologii odległe i nie wypada po