w tym jednym chyba najbardziej zgodne. Zarówno dramatyczna lekcja uległości politycznej, jaką stał się upadek Powstania Styczniowego, jak i każda racjonalna analiza sytuacji aktualnej musiały doprowadzić do tych samych wniosków. W systemie carskiego absolutyzmu społeczeństwo - zwłaszcza polskie - nie dysponowało żadnymi środkami wiodącymi do zmiany istniejącej sytuacji poza otwartym buntem, a rachunek szans i ofiar takiego przedsięwzięcia był zupełnie jednoznaczny. Poczucie całkowitej bezsilności dla wielu urastało do rangi pewnika politycznego. Stosował się on w pełni i do zmian w sytuacji socjalnej. Pomijając już fakt, że i w tej dziedzinie każde dążenie do zmiany było również działaniem przeciwko systemowi carskiego państwa, sama walka