najżywotniejsze obecnie wersje marksizmu - w odróżnieniu od dawnych wersji ewolucjonistycznych - zmierzają ku widokowi świata, z którego współczynnik wartościującej intencji ludzkiej nie daje się żadną miarą wytrącić, który więc jest zawsze horyzontem przez społeczności ludzkie zorganizowanym.<br>Ale również kultura naukowa wzmacnia, całkiem niezależnie, to samo przeświadczenie o niezbywalnej obecności naszej w realnościach pozaludzkich przez naukową wiedzę opisywanych. Największe osiągnięcia fizyki teoretycznej naszego wieku - teoria względności i zasada nieoznaczoności - docierają w każdym razie do niefachowych środowisk w postaci, w której zdają się przekonywać o tym, że obecność obserwatora lub eksperymentatora nie może być usunięta z opisu praw natury. Metodologiczna refleksja nad naturą poznania