łatwiej jest bowiem oceniać pewne fakty, jeśli wiemy, co było ich konsekwencją, aniżeli pisać o wydarzeniach współczesnych, o których nie wiadomo, jak się dalej potoczą.<br>Nie wymagajmy też od ludzi żyjących w okresach przełomu, aby zawsze zdawali sobie z tego sprawę. Świadomość taką posiadali niewątpliwie czołowi szermierze humanizmu czy działacze rewolucji francuskiej. Wielu innym epokom bywa taka świadomość przypisywana niesłusznie i apodyktycznie. W tym miejscu trudno nie przytoczyć zabawnej anegdoty autorstwa jednego z francuskich historyków.<br>Napisał on mianowicie list matki Ludwika XI (1461-1483), zaczynający się od słów: "Drogi Synu, my, ludzie feudalizmu, dobrze wiemy, iż średniowiecze ma się już ku końcowi