faktyczną tolerancję, by dopiero później uzyskać jej prawne potwierdzenie. Po szeregu ustępstw, poczynionych na sejmach doby Zygmunta Augusta, przyszła uchwalona 28 stycznia 1573 r. (a więc już po jego śmierci) konfederacja warszawska. Przyznawała ona całej szlachcie prawo do swobodnego wyboru wiary, zakazując jednocześnie władzom państwowym stosowania jakiejkolwiek dyskryminacji wyznaniowej przy rozdawnictwie urzędów, dóbr ziemskich czy puszczaniu tzw. królewszczyzn w dzierżawę (równouprawnienie zwolenników starej i nowej wiary w sejmie oraz w senacie rozumiało się samo przez się). Już jednak przed uchwaleniem tej ustawy szlachta protestancka zamieniała w swoich dobrach kościoły na zbory, fundowała szkoły i drukarnie różnowiercze, zwoływała pierwsze synody zwolenników Wittenbergi