partyjnego specjalisty nie zamierzamy bronić tezy, że przez cały okres postalinowski reguły doboru kadr w Polsce pozostawały niezmienne. Cztery modele rekrutacji elity obrazują zmiany generalnych zasad polityki personalnej. Stopień ich realizacji był zdecydowanie różny. Wzór lojalnego eksperta nigdy właściwie nie został wprowadzony w życie, podczas gdy wzoru komunisty-kombatanta przestrzegano rygorystycznie. Przez cały jednak okres powojenny zdarzały się odstępstwa od obowiązujących zasad, a w wypadku obsady stanowisk z samego szczytu drabiny władzy - członków Biura Politycznego, sekretarzy Komitetu Centralnego PZPR czy członków prezydium rządu - rzadko kiedy kierowano się obowiązującymi w danym momencie zasadami. Nominacja na te stanowiska zazwyczaj zależała od osobistej pozycji