do "kraju lat dziecinnych", a ukończone dzieło czytał swoim przyjaciołom, tak jak to widzimy w pierwszej scenie filmu. Przyjaciółmi wieszcza są tu... bohaterowie opowieści, wygnani z ojczyzny po nieudanej rebelii, cierpiący tak samo jak wiele emigracyjnych pokoleń Polaków po nich. W ten sposób Wajda przerzucił pomost między generacjami, a przenosząc skondensowaną akcję 12. ksiąg "Pana Tadeusza" do retrospekcji, znalazł także klucz psychologiczny: wszyscy lubią piękne wspomnienia. Gdy dobiegną końca, gdy wybrzmią ostatnie takty poloneza Wojciecha Kilara, padną tęskne słowa... Inwokacji: "Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie; ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił. Dziś piękność twą