był zawsze, ale nie był programowym. W programowości pewnych idei zaznacza się charakterystyczna właściwość naszych czasów"</>. Duch ludzki starał się wyjść z błędnego koła prawd względnych i "z nadludzkim zaiste wysiłkiem dążył w straszliwej walce z Tajemnicą do absolutnych wartości". <q>„W ciągu całej tej walki z Tajemnicą o prawdę, spadały z Tajemnicy coraz to nowe zasłony i przyszedł czas, że ujrzeliśmy nagie, twarde ciało, z którego nic się już zdjąć nie da, nieprzeniknione i nieprzezwyciężone w swej obojętności martwego posągu"</>. Pragmatyści starają się ten posąg zdruzgotać, po prostu zaprzeczają, że jest. Bergson znowu zaleca jakieś nowe poznanie "intuicyjne", poza rozumowaniem