sporów nie sprzyja historiografii, ale musimy robić swoje. Preambułą i konstytucją zajmować się - rzecz jasna - nie zamierzam, godzi się jednak zauważyć, że zdanie, o które toczy się spór, rozumiane jest w sposób uproszczony i spłycający historyczną rolę chrystianizacji. Uproszczony - bo kulturowe korzenie Europy są różnorodne i nie da się ich sprowadzić wyłącznie do śródziemnomorskiego i chrześcijańskiego dziedzictwa. Spłycony - bo chrystianizacja ludów barbarzyńskich była czymś znacznie więcej niż tylko integracją w dziedzinie wiary i kultu. Nikt już dziś nie wierzy w bazę i nadbudowę, ale scjentystyczna tradycja sprzed półtora wieku wciąż kształtuje popularne schematy pojęciowe. Na gruncie tej tradycji kultura duchowa ujmowana