znaczną rolę, dlatego sądzimy, że nie jest możliwa naukowa synteza dziejów tego ruchu bez określenia w nim pozycji Narodowego Związku Robotniczego. Zbadanie zaś dziejów NZR pozwoli prześledzić mechanizm oddziaływania ideologicznego i organizacyjnego burżuazji na klasę robotniczą w skomplikowanych społecznie i politycznie warunkach niewoli narodowej.<br>Dzieje NZR są tylko w niewielkim stopniu opracowane przez historiografię. Stosunkowo obszernie omówił pierwszy okres działalności tego ruchu St. Kalabiński, ubocznie również H. Jabłoński. Wcześniej zajmowali się tym tematem działacze KPP: J. Sochacki i St. Mertens-Skulski. Historiografia burżuazyjna niewiele pozostawiła po sobie w tej dziedzinie. Spod pióra byłego działacza NZR wyszło jedyne, jak dotąd, opracowanie całości