masowe, skupiające w swych szeregach znaczną liczbę członków, gromadzące dokoła siebie rzesze sympatyków, zabiegające o głosy mas wyborców. Miejsce luźnego stowarzyszenia zajęła organizacja masowa, zhierarchizowana, rządząca się już pewną dyscypliną wewnętrzną.<br>Okoliczności te wpłynęły na zmianę typu polityka, zwłaszcza parlamentarzysty. Coraz więcej było polityków zawodowych, żyjących z polityki, uzależnionych od stronnictw pod względem finansowym, na stronnictwie opierających całą swą karierę życiową.<br>W drugiej połowie XIX w. najczęściej używane nazwy stronnictw to konserwatyści - przedstawiciele głównie wielkiej własności ziemskiej i liberałowie - rzecznicy interesów i dążeń burżuazji; niekiedy zwali się oni postępowcami. Gdy powstały stronnictwa reprezentujące robotników, drobnomieszczaństwo, chłopów, widzimy coraz to nowe nazwy