doświadczenie wartości bezwartościowych, zmanipulowanych i wzbudzających lęk - jakkolwiek skrajne i odosobnione - jest efektem urazowego przeżycia historii, rezultatem traumatycznej pamięci o losach Polaków eksterminowanych przez Rosjan. Doświadczenie to i pamięć o nim także w istotny sposób formują nowe okopy polskości w literaturze lat osiemdziesiątych.<br> Wyjątkowym literackim obrazem zdrady, naruszającym zwłaszcza spokojne sumienia "staroświeckich Polaków" jest twórczość Tadeusza Konwickiego: Kompleks polski, Mała apokalipsa, Rzeka podziemna, podziemne ptaki i późniejsze nieco Czytadło.<br> Utwory te kreują świat będący rumowiskiem symboli i wartości do cna zużytych przez czas, spustoszonych przez historię: wojnę, partyzantkę, łagry, niezrozumiałe wyroki śmierci. Za bohaterami Konwickiego suną zawsze sobowtóry - cienie tamtych lat