to raczej łańcuch powiązań przyczynowych między zjawiskami, w których pierwszorzędną rolę odgrywają czynniki pośredniczące. Są to zmiany i przeobrażenia w świadomości, systemie wartości, aspiracjach i postawach jednostek i grup społecznych. Zmiany te nasilają się zwłaszcza w okresie wielkich przeobrażeń ekonomicznych i społecznych. Społeczeństwo polskie lat siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dostarcza swoistych dowodów weryfikujących klasyczne (analizowane wcześniej) teorie anomii i deprywacji.<br><br> Doświadczenia lat dziewięćdziesiątych wskazują trwałość mechanizmu narastania zjawisk dezadaptacyjnych towarzyszących transformacji systemowej. We wszystkich krajach postkomunistycznych u podłoża tych zjawisk leży przepaść między deklarowanymi wartościami nowego ustroju i oczekiwaniami społecznymi a niemożnością ich zaspokojenia przez znaczną część społeczeństwa. Egzemplifikacją tego stanu