to dwie różne kwestie. Chwedeńczuk trafnie określił tu pewien aspekt propozycji Kołakowskiego, użył w tym celu określenia "Bóg jako urządzenie epistemologiczne". Otóż myślę, iż dla wierzącego i dla niewierzącego pomysł, że Bóg to takie urządzenie epistemologiczne, jest - z różnych względów - dość taki sobie.<br> I wreszcie ostatnia sprawa. Zdumiewa mnie w tekście Kołakowskiego - choćby w rozdziale o teodycei - zupełne pominięcie problemu Bóg a historia. Wydaje mi się, że albo jesteśmy prowidencjalistami - jak wielu historyków jeszcze w XVII w. - i uważamy, iż dzieje stanowią realizację planu ekonomii Bożej, jednostka występuje jedynie jako narzędzie, albo uważamy, że podstawą jest relacja Bóg - jednostka obdarzona wolną