państwa zajęły miejsce plemion, podstawą ustroju społecznego Szwabii, Saksonii, Norwegii, Polski ani Rusi nie było jeszcze władztwo gruntowe. Nawet w podbitym kraju nie dało się zmienić z dnia na dzień tradycyjnej struktury agrarnej. Można było jednak od razu, nawiązując do praktyki utartej w stosunkach między plemionami, obłożyć ogół ludności świadczeniem trybutarnym. Ciężar taki nie zmieniał stosunków własności ani kondycji społecznej ludzi zobowiązanych do daniny, a powszechnie znane precedensy pozwalały jakoś legitymizować ekonomiczne wymagania nowej władzy. Punkt wyjścia chrześcijańskiej państwowości był zatem podobny od Renu do Dniepru i w podobny sposób tamtejsze grupy rządzące dzieliły się trybutarnymi dochodami z Kościołem. W opanowanej