grupa II.1.2).<br>Druga wojna światowa miała nie tylko wymiar przeżyć osobistych twórców, czego wyrazem były być może wspomniane msze maryjne, komponowane w trakcie jej trwania. Powstawały także utwory tego gatunku napisane później, poświęcone pamięci jej ofiar (grupa II.3). Uniwersalne przesłanie zawiera Requiem (1946/59) Maciejewskiego, komentowane przez twórcę: &lt;q&gt;"Pod koniec wojny postanowiłem skomponować dzieło, które stałoby się jednym z nielicznych przyczynków utrwalenia w ludzkiej świadomości przeświadczenia o tragicznym nonsensie wojen &lt;gap&gt;. Użycie monumentalnej formy ŤRequiemť wydawało się środkiem najbardziej odpowiednim dla wyrażenia rzeczy dla człowieka najważniejszych i najistotniejszych"&lt;/&gt; &lt;gap&gt;. Penherski swoją &lt;name type="tit"&gt;Missa abstracta&lt;/&gt; (1966) poświęcił "&lt;q&gt;Pamięci ofiar wymordowanych w Kragujevcu