to "czarna legenda", gdyż negatywne opinie są prawdziwe i można je łatwo udokumentować.<br>Według Juderiasa to wrogowie katolicyzmu i Kościoła szkalowali Hiszpanię, przypisując jej fanatyzm, ciemnotę i skłonność do okrucieństwa. Podobnie jest dziś z Rosją. Igor Szafarewicz, w obszernym studium Rusofobia (1989), przeciwstawia się pomawianiu rodowitych Rosjan o niezdolność stworzenia ustroju opartego na zasadach wolności i demokracji. Szafarewicz upatruje głównych twórców "czarnej legendy" w rosyjskich Żydach. Jego zdaniem odnosili się oni zawsze z zapiekłą nienawiścią do wszystkiego co rosyjskie, od kultury i literatury poczynając, a na Rosjanach kończąc.<br>Kierowały jak mały Etiopczyk słoniem Niesłychanie trudno rozwiać "czarną legendę". Cechuje ją daleko