którzy wiedzieli o sobie nawzajem wszystko, bez większego trudu umiano określić "osobistą jakość" każdego człowieka. Podział na możnych, pośrednich i pomniejszych opierał się na tej wiedzy, która wiązała się z oceną wergeldu secundum qualitatem personae. Na jakich zatem tradycyjnych kryteriach opierała się ta ocena, niegdyś tak oczywista, że Rotari nie uważał za potrzebne wchodzić w szczegóły?<br> Na pewno nie na progach majątkowych, które wprowadził dopiero Astulf, aby przeciwdziałać zaniedbaniom w dziedzinie uzbrojenia. Trójstopniowa gradacja społeczna wolnych Longobardów istniała jednak na wiele pokoleń przed Astulfem. Był to element tradycyjnego ładu, podobnie jak odpowiednie do różnic społecznych różnice wojennego ekwipunku. Ani Rotari, ani