społeczne, łącznie z ludobójstwem będącym jednym z efektów stalinowskiej modernizacji i późniejszym uciskiem politycznym, racjonalizowali nie tylko dyktatorzy ZSRR, ale i wielu zarówno lewicowych, jak prawicowych intelektualistów Zachodu - statystyka ofiar bladła w porównaniu z rozmiarami osiągnięć. Oto w ZSRR spełniał się oświeceniowy ideał racjonalnego społeczeństwa kierowanego przez sprawną, technokratyczną biurokrację - wcielenie Rozumu.<br>Po apogeum lat sześćdziesiątych przyszło spowolnienie początku lat siedemdziesiątych, potem stagnacja, a w latach osiemdziesiątych regularny już upadek. Kosmiczna superpotęga nie potrafiła wyprodukować niczego, co można byłoby sprzedać za granicą. 90 procent eksportu stanowiły surowce. Departament Obrony Stanów Zjednoczonych przeprowadził w 1989 roku badania porównawcze potencjału technologicznego przemysłu obronnego